Tag archieven: Zuid-Soedan

South Sudan

Impressions of Christmas in Kajo-Keji (1940)

How was Christmas celebrated in Kajo-Keji (South Sudan) in 1940? Eunice Kerr, the wife of Reverend William Dermot Kerr, offers us a glimpse through her heartfelt reflections. The Kerrs lived in Kajo-Keji from 1940 until 1945, when Eunice tragically passed away due to illness. While her letters reflect the colonial attitudes of the era, they also reveal her deep affection and admiration for the Kuku people.

“We are in a very beautiful part of the Sudan – right in de South, close to the Uganda border on the Lat. 4. All around our house we can see wooded hills streching far into the distance. You would appreciate the lovely sky effects, especially at sunrise & sunset. [-]

I wish you could have been in the simple dignified little Church here on Christmas Day. It was packed with people from the surrounding districts and during the service hundreds sat on the grass outside. This is possible as the Church, although raised up a little from the ground, is quite open to the three winds of heaven. It is not quite finished yet and the people at present sit on rows of bricks. The Holy Table has a simple brass Cross which gleams out amazingly in the distance thro’ the dim Church as you approach it from outside.

The Church in Kajo-Keji (1940)

We enter by stone steps, the font, a simple white cement affair, (with an alabastor cooking mortar for the central bowl!) stands at the West end. The church has great big square stone-&-mortar pillars whitewashed, and the usual thatched roof with a very simple wooden Cross on the East end.

There were nearly 300 for the Communion on Christmas morning, and how you would have loved to see the reverent black hands streched out to take the Bread and Wine. Although they are supposed to be a very rough tribe, the Kukus, we are both struck with the reverend demeanour of the Christians.

That afternoon we had sports for about 1000. I had to give away the prizes, which consisted of the contents of a box given to Dermot for his work abroad: cretonne bags, patchwork quilts, beads, notebooks, pencils, etc. [-]”

[First Impressions of Kajo Kaji, S. Sudan (January 1940), a letter written by Eunice Kerr]

Terug naar Kajo-Keji

Begin oktober 2021 was ik samen met GZB-zendingswerkers Jeannette & Peter de Groot een paar dagen op bezoek in Kajo-Keji, Zuid-Soedan. Het was in meerdere opzichten een bijzonder bezoek. Mijn laatste bezoek aan kajo-Keji was in januari 2017. Daarna brak het geweld los in deze regio en gingen mensen op de vlucht naar Oeganda. De bevolking is nu langzaam aan het terugkeren vanuit de vluchtelingenkampen in Noord-Oeganda. In het gebied van Kajo-Keji is de situatie redelijk stabiel.

Met piloot Rembrand Rodenburg (MAF) richting Noord-Oeganda

Bij de grensovergang naar Zuid-Soedan

Terrein van Kajo-Keji-Keji Christian College

Vernield
Er is echter veel vernield in de afgelopen tijd. Rebellen en soldaten van het nationale leger namen alles mee wat los en vast zat. Die schade moet nu hersteld worden. Er zijn al wat scholen open en er volgen er nog meer. Dan zullen er ook meer kinderen terugkeren.

Veel plafonds zijn opengebroken

Hoopvol
Hierbij wat foto’s dit bezoek. De staf en studenten van Kajo-Keji Christian College (waar Mirjam en ik vroeger lesgaven) waren hoopvol dat het beter zal  worden. En de kerkleiders waren overduidelijk in een persbericht gericht aan de overheid: we hebben stabiele vrede nodig, én goede scholen, én fatsoenlijke wegen, én toegang tot goed drinkwater. En het illegaal kappen van bomen moet stoppen!

Gelukkig valt er nu regen en lijkt het een goede oogst te worden

Keer ons lot!
’s Zondags mocht ik preken in de dienst in de Cathedral. We vierden ook Avondmaal. Ik preekte over Psalm 126: ‘Keer ook nu ons lot HEER!’, zoals U ook in het verleden hebt gedaan. Dan zullen de volken zeggen: De HEER heeft voor hen iets groots verricht!

 

 

‘Ik blijf hier’
Samen met Jeannette ging ik op bezoek bij Remina D’iko (70 jaar). Ze was nog niet zo lang terug in Kajo-Keji. Alles beter dan het vluchtelingenkamp. Haar eigen hut was ingestort. Nu was ze maar in het huis van haar buren getrokken (een huis met 3 muren!). Als de buren terugkomen, dan wist ze niet wat er ging gebeuren. Ze had een hard leven. Ze leeft van het land. Een zoon was omgekomen in de oorlog, een andere zoon had een arm die het niet meer deed vanwege een kogelwond. ‘Ik vertrouw op God, Hij is altijd bij me. En er zijn ook mensen die om me geven’, zei ze. Ik werd er zelf een beetje triest van, eerlijk gezegd, maar Remina houdt vol. ‘Ik ga niet meer weg, ik blijf hier!’.

Remina D’iko

Meningitis in Kajo-Keji – 1940s

I finally took some time yesterday to do some more digging in the documents that I gathered about the history of the early Anglican missionaries in Kajo-Keji, South Sudan (1929-1945). I came across a short article by CMS missionary Dermot Kerr who lived in Kajo-Keji from 1940-1945. It talks about an outbreak of ‘Cerebro-spinal meningitis’ and it has some moving passages. It seems to speak more to us now I would think with the current Corona crisis. Of course there are many differences between then and now but our faith and trust in our caring God is (or should be) the same! I hope the following quotes will be an encouragement for you today.

Fear
“It was a Sunday morning last November. A tired group of young schoolboys, with fear written on their faces, sit outside their dormitory hut. They have been all night there, afraid to sleep inside because of the swift death of two of their fellows… [-]. Cerebro-spinal meningitis has broken out again, in the school this time, after a year’s respite.”

Prayer
“Is it any use to hold the usual early morning Prayers with these lads as they sit there? We try. The hard blank faces of the past night slowly change as the favourite hymn: ‘In the sweet bye and bye‘ gives out it poignant message. Not for the first time has the good news of an Almighty Father and a Saviour who has prepared a place after death for all who trust Him, transformed the cheerless scene, and diffused a warmth and growing light like the dawn over our eastern hills.”

Overcoming fear
“Such a time has its bright spots. When a grave had to be prepared hurriedly, and workmen were afraid to dig it, fearing they might be asked to bury the body, the [Sudanese] Station teachers got down to it and spent the whole Sunday afternoon… [at the burial place]”.

Teachers at the school in Kajo-Keji

Those words of Jesus kept ringing in my ears
“Just before Christmas when we thought it had left the Station, a Houseboy caught it badly, but recovered. On his return this was his testimony: ‘When I was being carried off that night to the quarantine place I could not think clearly; but the words that I had come across earlier in the day from St. John stuck in my head, Ye believe in God, believe also in Me. I go to prepare a place for you. And when the pain was very strong I thought, If God wants to take me, it is well; if He want to let me live longer, it is well also, and those words of Jesus kept ringing in my ears.”

That the Church may be awakened
“Dawn has broken, and with the New Year, new hope has come. [-] But prayer is still needed that the same Guide who led the school trough its dark night, will lead the district through the famine that it is again facing now, and that the Church may be awakened to fresh repentance and renewal through its suffering.”

Pasen vieren in een vluchtelingenkamp?

Afgelopen week was ik 10 dagen lang in Noord-Oeganda om daar de broeders en zusters van de Anglicaanse kerk van Kajo-Keji in Zuid-Soedan te bezoeken. Vanwege het geweld en de onzekere situatie in het gebied van Kajo-Keji zijn veel mensen naar Oeganda gevlucht. De vluchtelingenkampen daar zitten overvol met Zuid-Soedanezen. De kerk heeft haar hoofdkantoor naar Moyo in Noord-Oeganda verplaatst en ook Kajo-Keji Christian College is daar nu gevestigd. Ik vertel wat meer over mijn ervaringen de afgelopen weken en we krijgen ook een antwoord op de vraag in de titel.

Jaap geeft les op KCC

Jaap geeft les op KCC

Lesgeven
Ik heb aan een groep van 16 studenten het vak African Christian Theology gegeven. Bij dit vak gaat het erom de boodschap van het Evangelie te verbinden met de eigen context en de cultuur in Afrika (of nog specifieker: de lokale cultuur). We bespraken onder andere de volgende onderwerpen: hoe ga je om met diversiteit (etniciteit) als christelijke kerk?, hoe kijken we naar polygamie en het huwelijk? en: is het welvaartsevangelie wel bijbels? Als blanke docent vanuit het Westen stel ik vooral vragen en geef aan wat volgens mij de bijbelse lijn is. We hadden boeiende gesprekken. Bemoedigend was ook dat we het onderwerp etniciteit konden bespreken in een groep met Nuer, Dinka en Bari studenten. Op het Kajo-Keji Christian College kunnen studenten van verschillende etnische groepen wél in harmonie met elkaar leven en werken!

Kinderen in het vluchtelingenkamp

Kinderen in het vluchtelingenkamp

Wij zijn als het verloren schaap
Op een middag bezocht ik samen met bisschop Emmanuel Murye en enkele anderen een ‘refugee settlement’ ten zuiden van Moyo, niet ver bij de Nijl vandaan. Daar ontmoetten we honderden kinderen. De ouders hadden samen al een basisschool opgezet en er hadden zich al meer dan 2000 kinderen geregistreerd! Maar er was verder helemaal niets. De klassen zitten in de schaduw van een boom en er zijn wat schoolborden en een paar schoolboeken voor de vrijwillige leerkrachten. Temidden van alle ellende was het hoopgevend dat deze mensen de moed niet hebben opgegeven en willen investeren in hun kinderen.
Ik vertelde de kinderen het verhaal van de herder die de 99 schapen achterliet om dat ene verloren schaap te zoeken. Wie is dat verloren schaap, vroeg ik? Dat zijn wij…, zeiden veel kinderen. Dat was een emotioneel moment. Ik zei toen: God rust niet voordat Hij het verloren schaap gevonden heeft en weer thuis brengt!

Preken in een settlement

Preken in een settlement

Troost, troost mijn volk…
Op zondag mocht ik twee keer preken in een ander vluchtelingenkamp. Mensen komen bijeen onder een boom en vormen weer ‘lokale gemeenten’. Ze zitten met andere mensen in de ‘kerk’ dan voorheen en hebben ook een andere voorganger, maar het belangrijkste is dat ze elkaar weer vinden en kunnen bemoedigen.
Ik wilde de zusters en broeders daar hoop geven met woorden uit Jesaja 40:1-11. Troost, troost mijn volk. Deze ‘ballingschap’ zal niet voor altijd zijn. God kent jullie lijden. Hij heeft alle macht en Hij is de Herder die voor zijn schapen zorgt. Nu zien we daar nog weinig van, maar we blijven geloven dat God deze wereld herstelt en recht zal doen. Hij is Zuid-Soedan niet vergeten.

Pasen in het vluchtelingenkamp?
Het is bijna Pasen. Kun je dat wel vieren in een settlement? Het feest van de vernieuwing van alle dingen in een situatie van triestigheid? Hoe doe je dat? Ik stelde deze vraag aan 3 leiders in de Anglicaanse kerk. Dit is wat zij zeiden:
• Bisschop Emmanuel: ‘We schakelen onze jeugd in om op een aantal plekken in de kampen diensten te organiseren. We zingen dan liederen van vrede en hoop en dat geeft mensen weer hoop in hun hart. Daarom vieren we toch Pasen!’.
• Rev. Jonathan Soro: ‘Het zal geen normale viering worden in deze omstandigheden. Maar met Pasen vieren we dat er hoop is na het lijden. Dat is relevant voor ons en dát is onze christelijke hoop’.
• Golda Poni (medewerker Development): ‘Met Pasen vieren we dat in Christus een nieuw begin mogelijk is. Dat geeft ons hoop en dit is het begin van een proces van genezing’.

Een 'onderkomen' in het kamp

Een ‘onderkomen’ in het kamp

Bijbelstudie-training Zuid-Soedan

In het laatste kwartaal van 2015 gingen we met een team (in wisselende samenstelling) naar acht plaatsen in de Kajo-Keji Diocese (classis) om daar een seminar te geven voor toekomstige bijbelstudiegroepleiders. Jaap had een Engelstalig  boekje gemaakt met 52 bijbelstudies en dit boekje is in de lokale Bari-taal vertaald. De groepleiders werden heel specifiek getraind om met dit boekje aan de slag te gaan.

Het enthousiasme bij de deelnemers was groot en dat maakte het een plezierige en dankbare onderneming. We hebben wel heel veel uren in de auto gezeten op slechte tot zeer slechte wegen, dat was natuurlijk wat minder. Hieronder een foto-verslag.

First seminar in Leikor

Eerst Bijbelstudie-seminar in Leikor. Levendige discussie.

Liwolo

Jaap geeft les in Liwolo. Rev. Emmanuel is vertaler.

Kiri

Aandachtige studie in Kiri

Logo jeugd

Een groep jongeren in Logu doet ook mee

Bori

Bijbelstudie in Bori

Lire

Concentratie in Lire

Mirjam in Lire

Mirjam houdt baby vast van een moeder die meedoet met de bijbelstudiegroep

River Kala

Om in Kala te komen, moesten we eigenlijk deze rivier door met de auto. Dat gaat natuurlijk niet lukken. Dan maar een hele lange omweg nemen!

Kala

Chidi Moses (l) & Sanya David (r) geven les in Kala

P1020648

De laatste training in Gaderu!

Jaap wordt predikant

Op dinsdag 24 juni 2014 werd Jaap bevestigd als predikant in de Episcopal Church (Anglicaanse kerk) van Zuid-Soedan & Soedan. Maar werd hij vorig jaar ook al niet bevestigd? Hoe zit dat? Ja, dat klopt. In de Anglicaanse kerk word je eerst als ‘deacon’ aangesteld. Dat is vergelijkbaar met een kandidaat of proponent in Nederland. Een jaar later word je als ‘priest’ bevestigd. Dan mag je alle functies van een predikant uitoefenen. Hierbij een foto-verslag van een mooie dag. Na deze bevestigingsdienst werd ook de Bari bijbelconcordantie die we met een aantal studenten hebben gemaakt, gepresenteerd. Ook daarvan een paar foto’s.

Voor de dienst is er eerst een bijeenkomst waarin de kandidaten een belofte doen en een verklaring ondertekenen

Voor de dienst is er eerst een bijeenkomst waarin de kandidaten een belofte doen en een verklaring ondertekenen

2a signing declaration

Jaap ondertekent de verklaring

2b procession

In processie richting de kerk

3 Any final objections

Hier worden we voorgesteld aan de aanwezigen. Als er bezwaren zijn tegen de bevestiging, is het nu de laatste kans om die te uiten. Die waren er niet.

4 blessing

De handoplegging door de bisschop en alle andere predikanten. Een bijzonder moment.

5 communion

Jaap deelt brood en wijn uit. Links naast Jaap staat Henry. Hij werd die dag als deacon bevestigd.

6 speech concordance

Jaap vertelt wat meer over de Bari-concordantie. Naast Jaap, staat de directeur van de predikantenopleiding, Rev. John Mono.

7 commissioner receives concordance

De commissioner van Kajo-Keji County ontvangt het eerste exemplaar van de concordantie uit handen van bisschop Anthony Poggo.

8 group

Na de dienst worden er buiten veel foto’s gemaakt!

De barmhartige Nuer (Dinka)

Deze week deed ik (Jaap) vijf keer een dagopening bij een cursus voor kinderevangelisatiewerk. De cursisten waren jongeren van 12 jaar en ouder. Bij elk bijbelgedeelte vroegen we ons af hoe we dit konden toepassen in ons eigen leven als leerling van Jezus én we pasten het toe op de crisis in Zuid-Soedan op dit moment.

Alle mensen
Op vrijdag was het bijbelgedeelte Lukas 10:25-35, de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. We leerden dat een discipel van Jezus Gods liefde met álle mensen wil delen, niemand uitgezonderd vanwege zijn afkomst, huidskleur of verleden. Ik eindigde met een bewerking van de gelijkenis. Nu is het: ‘de barmhartige Nuer’ of ‘de barmhartige Dinka’. Het maakt nu even niet uit wie welke rol speelt, als we maar een voorbeeld hebben van goed-doen tussen Dinka en Nuer! Wat zou het geweldig zijn als dit op brede schaal werkelijkheid wordt. (Ik zeg hiermee niet dat de huidige crisis alleen maar een etnisch conflict is. Ik kan daar moeilijk over oordelen, maar de crisis heeft in elk geval wel etnische dimensies. Daar is iedereen het wel over eens).

Een Dinka-man was onderweg van Bor naar Juba. Op de weg werd hij aangevallen door dieven. Ze sloegen hem, beroofden hem en lieten hem half-dood achter. Een poosje later kwam er toevallig een Dinka-dominee voorbij. Maar toen hij de gewonde man zag, keek hij de andere kant op en liep er snel voorbij. Later passeerde een Lay Reader van de kerk in het dorp de beroofde man. Ook hij keek weg en liet de noodlottige man snel achter zich.

Toen verscheen een Nuer-reiziger aan de horizon. Hij reisde per fiets op dezelfde weg en stopte meteen bij de gewonde. Hij had medelijden met de Dinka en verzorgde zijn wonden met wat geneeskrachtige bladeren van een struik die hij in de buurt vond. Toen hielp hij de Dinka-man voorzichtig op zijn fiets en bracht hem naar een privé-kliniek in het dichtstbijzijnde plaatsje. De volgende dag liet hij 150 Zuid-Soedanese ponden (bijna een maandsalaris) achter bij de kliniek en zei: ‘Verzorg deze broeder goed! Als het meer kost dan wat ik je heb gegeven, dan betaal ik dat als ik op de terugweg hier weer langs kom’.

Terug naar Kajo-Keji (2014)

In overleg met bisschop Anthony, de directeur van de predikantenopleiding en de GZB hebben we besloten om op 9 januari 2014 met de MAF terug te gaan naar Kajo-Keji, Hoewel er nog steeds gevochten wordt in delen van Zuid-Soedan, is het in en rond Kajo-Keji rustig. We willen ook graag terug naar ‘huis’ om collega’s en studenten te zien en om ons werk voort te zetten. Natuurlijk houden we (samen met anderen) een vinger aan de pols en zullen we geen onnodige risico’s nemen.

Gebed
Er is veel wat we niet kunnen beinvloeden als het gaat om de huidige problemen in Zuid-Soedan. Wat we als christenen wel kunnen doen, is bidden. We geloven dat de God van hemel en aarde een omkeer kan brengen in deze situatie. Zaterdag a.s. is er een speciale gebedsdag uitgeroepen voor Zuid-Soedan. Doet u mee? Hieronder een aantal gebedspunten die bsp Anthony kortgeleden doorgaf:

1. Bid dat degene die verantwoordelijk zijn voor dit conflict tot het besef komen dat dit een heilloze weg is.
2. Bid voor het slagen van de onderhandelingen in Addis Abeba.
3. Bid voor de vluchtelingen die in VN-kampen en kerken verblijven. Bid dat er genoeg voedsel en andere middelen om in de eerste levensbehoeften te voorzien zullen zijn.
4. Bid voor de gewonden, dat ze medische hulp krijgen.
5. Bid voor hen die familieleden hebben verloren. Dat ze getroost zullen worden. Bid dat er een einde komt aan de cirkel van wraaknemen.
6. Bid voor alle leiders (van overheid, kerken en gemeenschappen). Dat zij een boodschap van vrede zullen uitdragen.South-Sudan-prayer

Onrust Zuid-Soedan (dec. 2013)

Inmiddels heeft u wel iets gehoord over de onrust en gevechten in Zuid-Soedan. Wij kunnen u niet veel meer vertellen over wat er nu precies aan de hand is. Wij volgen het nieuws en proberen te begrijpen wat er speelt. De grote vraag is of het nu een politiek of een etnisch conflict (tussen Dinka en Nuer) is. Waarschijnlijk is het allebei waar. Wat niet echt helpt, is dat bij gebrek aan betrouwbare informatie, journalisten zo’n beetje iedereen die maar in Juba of Zuid-Soedan is geweest om een mening vragen. Dat levert een verwarrende mix van meningen en indrukken op.

Wij waren al in Kampala, Oeganda, voordat de vlam in de pan sloeg. We brengen daar samen met Desta en David de kerstvakantie door. In Kajo-Keji is het trouwens rustig. Onze verwachting is ook dat we begin januari weer terug kunnen gaan naar ons huis daar, maar we wachten natuurlijk even af hoe een en ander zich ontwikkelt.

We bidden dat er een politieke oplossing komt en dat de partijen rond de tafel gaan zitten. Zie ook:  http://martinplaut.wordpress.com/2013/12/18/message-from-south-sudans-church-leaders-following-the-fighting/

Foto: MAF UK

De betekenis van bliksem

Eind september was er een tragische gebeurtenis op een school in de buurt van Kajo-Keji, Zuid-Soedan. Zo rond half vier ’s middags begon het te regenen en te onweren. Op dat tijdstip zaten de leerlingen nog in de klas. Opeens sloeg de bliksem in bij de basisschool en 5 leerlingen van de hoogste groepen en een leerkracht waren op slag dood. Een paar anderen waren gewond, de rest in de klassen ongedeerd. Een ongelofelijk drama! Vanuit de omgeving stromen mensen toe en het gehuil, geroep en geschreeuw is in de wijde omgeving te horen.

bliksemArchdeacon (opziener) Emmanuel vertelt me dit verhaal. Hij is opziener van de Anglicaanse kerk in die streek. Hij vervolgt: “Toen ik ter plaatse kwam, was de situatie chaotisch. Mensen huilden en krijsten vanwege de verliezen, maar er waren ook mensen de kwaad waren en bitter. De sfeer werd dreigend, men wilde wraak. In onze cultuur heeft ziekte en ellende altijd een oorzaak. Verschillende mensen begonnen drie individuen te beschuldigen. Zij hadden een soort vervloeking uitgesproken en dáárom was de bliksem ingeslagen”. Archdeacon Emmanuel probeerde door te praten de gemoederen te sussen en kondigde aan dat er na de begrafenissen een bijeenkomst zou zijn om dit alles te bespreken. De drie die beschuldigd werden, voelden zich zo bedreigd dat zij bescherming zochten bij de politie.

Bijeenkomst
Eerst werden alle doden begraven (dat gebeurt hier meestal meteen de volgende dag) en daarna organiseerde de kerk de genoemde discussie-bijeenkomst. Daar kwamen zo’n 700 mensen op af. Iedereen mocht z’n zegje doen en uiteindelijk ontstond er een soort van consensus dat deze blikseminslag te maken had met een conflict tussen de schoolleiding en de ouders. De school was gebouwd door de ‘community’, maar nu werd de school commercieel gerund. De ouders vonden het schoolgeld veel te hoog en dat terwijl het hún schoolgebouw was. Dit conflict speelde al langere tijd en daarom was dit onheil geschied. Dat betekende dus ook dat het niets te maken had met de 3 mensen die beschuldigd waren! Zij werden ‘vrijgesproken’, maar dat betekende niet dat ze terug konden naar hun huis en familie. Het is beter dat ze een poosje weg zijn…

Gebed
Er werd ook besloten dat de kerk een ‘reinigingsgebed’ zou doen op de school, de eerstkomende zondag. Daarna zouden de lessen weer beginnen. Op die zondag waren er 2500 mensen bijeen voor het ‘cleansing prayer’. En daarna begonnen de lessen weer. Maar… de zondag erop, in de nacht, sloeg de bliksem opnieuw in! Waarom gebeurde dit opnieuw? Sommige zeggen: het gebed had geen enkel effect, het probleem is nog niet opgelost. Anderen zeggen: ja, het probleem is nog niet opgelost, maar in ieder geval was het nu ’s nachts en raakte niemand gewond. Archdeacon voegde er ook nog aan toe: “We hebben ook besloten dat nu elke school een bliksemafleider moet hebben!”.

Verschillend wereldbeeld
Tja, hoe kijken we vanuit het Westen naar zo’n verhaal? We zien duidelijk verschillen hoe we naar de werkelijkheid kijken. In Afrika moet elk effect een oorzaak hebben, lijkt het. Wij in het Westen leggen die verbanden helemaal niet. We gaan liever mee met een wetenschappelijke verklaring dan dat we zoeken naar zonde en schuld als oorzaken van ellende. Het zou mooi zijn als christenen vanuit Afrika en (bijvoorbeeld) Nederland hierover eens in gesprek gingen! Dit verhaal laat wel zien dat de kerk een belangrijke taak heeft binnen de gemeenschap. In dit geval voorkomt de kerk dat 3 onschuldige mensen de dupe worden van het willen vinden van een zondebok. Ook het ritueel van het ‘reinigingsgebed’ is belangrijk. Daarna kan men op een bepaalde manier weer verder met het leven. Maar ja, dan een tweede inslag. Het verhaal is nog niet ten einde, dat is duidelijk.