Categorie archief: cultuur

Kan een muzungu ook iets leren?

Ik ben een blanke zendingswerker en woon in Oeganda. Dat betekent voor veel Oegandezen nog steeds dat je hier iets komt brengen: geloof, kennis of geld. En eerlijk gezegd denk ik dat zelf ook vaak: Ik werk hier als blanke, als muzungu, in Oost-Afrika om te geven en te dienen. Dat laatste klinkt al wat beter, maar zelfs dán wil ik graag een voorbeeld zijn voor anderen en opnieuw iets geven.

giveNu is er niets mis met geven, maar als we zending echt op het niveau van gelijkwaardigheid willen brengen, dan zullen we in de kerk wereldwijd ook moeten kunnen ontvangen. En dat valt voor ons in het Westen in de praktijk niet mee. Omdat onze culturen en situaties zo verschillend zijn, denken we al snel dat we niets kunnen leren en daarmee sluiten we ons af. Daarbij krijgt je van ‘geven’ vaak ook nog een goed gevoel.

Laat ik wat concreter worden. Ik heb een poosje geleden de volgende vijf punten opgeschreven van zaken die ik kan leren van mensen in deze regio.
1. God is betrokken bij het hele leven. Alles heeft met Hem te maken.
2. Neem de tijd om belangrijke gebeurtenissen te vieren en te gedenken.
3. Leef het leven en neem de dingen zoals ze komen. Je kunt je niet overal tegen verzekeren.
4. De maaltijd is een ontmoetingsplek en een moment om dat wat er is met elkaar te delen.
5. Geniet van het moment. Lachen, zingen, dansen… als je het leven kunt vieren, dan moet je dat doen.

Ik zou ook een lijstje kunnen maken met zaken die specifiek voor de christelijke kerk gelden, maar dat doe ik een andere keer. Laten we hier eens mee beginnen. Wat kan ik als muzungu met deze vijf punten in het leven van elke dag?

Het evangelie als tegenkracht

Eind september ontstond er een gewelddadig conflict in het gebied waar wij wonen in Zuid-Soedan. Dit lokale conflict had niets te maken met de machtsstrijd tussen de president en voormalige vice-president. In Kajo-Keji ging het om een grensconflict. Al jaren lang zijn er problemen over land in het grensgebied. Welk land hoort nu bij Oeganda en welk gebied is van Zuid-Soedan? De grens is niet duidelijk gemarkeerd. Het hele verhaal over wat er nu gebeurde, is wat complex, maar het gevolg is dat er aan beide kanten van de grens onlusten uitbraken. De Zuid-Soedanezen die aan de Oegandese kant woonden, vluchtten naar Kajo-Keji en de Oegandezen die in Kajo-Keji woonden, zochten bescherming bij de politie in Zuid-Soedan. Nu is het gelukkig weer rustig, maar het probleem is nog niet opgelost.

Andere ogen
Het trieste is dat mensen die al jarenlang buren zijn, dan opeens met andere ogen naar elkaar gaan kijken: jij bent toch ook van die andere stam? Hierbij moeten we wel zeggen dat slechts een kleine groep mensen echt gewelddadig werd. Vaak zijn het jongeren die de kans grijpen om rottigheid uit te halen.

Tegenkracht
Gelukkig is het Evangelie een tegenkracht: in Christus zijn we allemaal één. Het christelijke geloof doorbreekt grenzen van huidskleur, afstamming en klasse. Je naaste is juist de ander, iemand die niet zo is als jij. Wij hebben in deze situatie gezien wat dat uitwerkt. Verschillende christenen hebben hulp en bescherming geboden aan mensen van de ‘andere etnische groep’.

Jongste gast ooit
Zo had bisschop Anthony 3 mensen in zijn huis te gast die bescherming nodig hadden. Een van die mensen was nog maar een paar dagen oud! Dit is het verhaal. Mary kwam oorspronkelijk uit Oeganda, maar woont al heel lang in Kajo-Keji. Ze is daar getrouwd met een Zuid-Soedanese man, die ook een andere vrouw heeft. Op de dag toen het conflict uitbrak, lag Mary net in het ziekenhuis, ze was de vorige dag bevallen. Ze werd echter uit het ziekenhuis ontslagen, omdat ze van de ‘andere groep’ was. Ze ging naar huis, maar haar man was bij zijn andere vrouw.  Ze bracht een angstige nacht door in haar huisje, barricadeerde de deur, bang om aangevallen te worden. De volgende dag brachten kerkmensen haar naar het politiebureau, dat was de veiligste plek. Op de avond van de volgende dag bracht bisschop Anthony een bezoek aan de 140 mensen die toevlucht hadden gezocht bij de politie. Mary sprak de bisschop aan en vertelde dat haar paar dagen oude baby de hele nacht had gehuild vanwege de kou. Bisschop Anthony besloot moeder en kind mee naar zijn huis te nemen en zo werd Yokwe de jongste bezoeker die de bisschop ooit over de vloer heeft gehad.

Een week later ging ze terug naar huis. De chief van het gebied stond voor haar veiligheid in. Mirjam en ik gingen met de bisschop mee om haar thuis te brengen. Bij haar huis werd ze ontvangen door buren en kerkleden. We baden samen en gingen nog even op de foto (om privacyredenen zijn de meeste gezichten onherkenbaar gemaakt. Yokwe ligt in de armen van een buurvrouw in de witte doek).

Mary & Yokwe weer thuis

Mary & Yokwe weer thuis

De barmhartige Nuer (Dinka)

Deze week deed ik (Jaap) vijf keer een dagopening bij een cursus voor kinderevangelisatiewerk. De cursisten waren jongeren van 12 jaar en ouder. Bij elk bijbelgedeelte vroegen we ons af hoe we dit konden toepassen in ons eigen leven als leerling van Jezus én we pasten het toe op de crisis in Zuid-Soedan op dit moment.

Alle mensen
Op vrijdag was het bijbelgedeelte Lukas 10:25-35, de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. We leerden dat een discipel van Jezus Gods liefde met álle mensen wil delen, niemand uitgezonderd vanwege zijn afkomst, huidskleur of verleden. Ik eindigde met een bewerking van de gelijkenis. Nu is het: ‘de barmhartige Nuer’ of ‘de barmhartige Dinka’. Het maakt nu even niet uit wie welke rol speelt, als we maar een voorbeeld hebben van goed-doen tussen Dinka en Nuer! Wat zou het geweldig zijn als dit op brede schaal werkelijkheid wordt. (Ik zeg hiermee niet dat de huidige crisis alleen maar een etnisch conflict is. Ik kan daar moeilijk over oordelen, maar de crisis heeft in elk geval wel etnische dimensies. Daar is iedereen het wel over eens).

Een Dinka-man was onderweg van Bor naar Juba. Op de weg werd hij aangevallen door dieven. Ze sloegen hem, beroofden hem en lieten hem half-dood achter. Een poosje later kwam er toevallig een Dinka-dominee voorbij. Maar toen hij de gewonde man zag, keek hij de andere kant op en liep er snel voorbij. Later passeerde een Lay Reader van de kerk in het dorp de beroofde man. Ook hij keek weg en liet de noodlottige man snel achter zich.

Toen verscheen een Nuer-reiziger aan de horizon. Hij reisde per fiets op dezelfde weg en stopte meteen bij de gewonde. Hij had medelijden met de Dinka en verzorgde zijn wonden met wat geneeskrachtige bladeren van een struik die hij in de buurt vond. Toen hielp hij de Dinka-man voorzichtig op zijn fiets en bracht hem naar een privé-kliniek in het dichtstbijzijnde plaatsje. De volgende dag liet hij 150 Zuid-Soedanese ponden (bijna een maandsalaris) achter bij de kliniek en zei: ‘Verzorg deze broeder goed! Als het meer kost dan wat ik je heb gegeven, dan betaal ik dat als ik op de terugweg hier weer langs kom’.

De betekenis van bliksem

Eind september was er een tragische gebeurtenis op een school in de buurt van Kajo-Keji, Zuid-Soedan. Zo rond half vier ’s middags begon het te regenen en te onweren. Op dat tijdstip zaten de leerlingen nog in de klas. Opeens sloeg de bliksem in bij de basisschool en 5 leerlingen van de hoogste groepen en een leerkracht waren op slag dood. Een paar anderen waren gewond, de rest in de klassen ongedeerd. Een ongelofelijk drama! Vanuit de omgeving stromen mensen toe en het gehuil, geroep en geschreeuw is in de wijde omgeving te horen.

bliksemArchdeacon (opziener) Emmanuel vertelt me dit verhaal. Hij is opziener van de Anglicaanse kerk in die streek. Hij vervolgt: “Toen ik ter plaatse kwam, was de situatie chaotisch. Mensen huilden en krijsten vanwege de verliezen, maar er waren ook mensen de kwaad waren en bitter. De sfeer werd dreigend, men wilde wraak. In onze cultuur heeft ziekte en ellende altijd een oorzaak. Verschillende mensen begonnen drie individuen te beschuldigen. Zij hadden een soort vervloeking uitgesproken en dáárom was de bliksem ingeslagen”. Archdeacon Emmanuel probeerde door te praten de gemoederen te sussen en kondigde aan dat er na de begrafenissen een bijeenkomst zou zijn om dit alles te bespreken. De drie die beschuldigd werden, voelden zich zo bedreigd dat zij bescherming zochten bij de politie.

Bijeenkomst
Eerst werden alle doden begraven (dat gebeurt hier meestal meteen de volgende dag) en daarna organiseerde de kerk de genoemde discussie-bijeenkomst. Daar kwamen zo’n 700 mensen op af. Iedereen mocht z’n zegje doen en uiteindelijk ontstond er een soort van consensus dat deze blikseminslag te maken had met een conflict tussen de schoolleiding en de ouders. De school was gebouwd door de ‘community’, maar nu werd de school commercieel gerund. De ouders vonden het schoolgeld veel te hoog en dat terwijl het hún schoolgebouw was. Dit conflict speelde al langere tijd en daarom was dit onheil geschied. Dat betekende dus ook dat het niets te maken had met de 3 mensen die beschuldigd waren! Zij werden ‘vrijgesproken’, maar dat betekende niet dat ze terug konden naar hun huis en familie. Het is beter dat ze een poosje weg zijn…

Gebed
Er werd ook besloten dat de kerk een ‘reinigingsgebed’ zou doen op de school, de eerstkomende zondag. Daarna zouden de lessen weer beginnen. Op die zondag waren er 2500 mensen bijeen voor het ‘cleansing prayer’. En daarna begonnen de lessen weer. Maar… de zondag erop, in de nacht, sloeg de bliksem opnieuw in! Waarom gebeurde dit opnieuw? Sommige zeggen: het gebed had geen enkel effect, het probleem is nog niet opgelost. Anderen zeggen: ja, het probleem is nog niet opgelost, maar in ieder geval was het nu ’s nachts en raakte niemand gewond. Archdeacon voegde er ook nog aan toe: “We hebben ook besloten dat nu elke school een bliksemafleider moet hebben!”.

Verschillend wereldbeeld
Tja, hoe kijken we vanuit het Westen naar zo’n verhaal? We zien duidelijk verschillen hoe we naar de werkelijkheid kijken. In Afrika moet elk effect een oorzaak hebben, lijkt het. Wij in het Westen leggen die verbanden helemaal niet. We gaan liever mee met een wetenschappelijke verklaring dan dat we zoeken naar zonde en schuld als oorzaken van ellende. Het zou mooi zijn als christenen vanuit Afrika en (bijvoorbeeld) Nederland hierover eens in gesprek gingen! Dit verhaal laat wel zien dat de kerk een belangrijke taak heeft binnen de gemeenschap. In dit geval voorkomt de kerk dat 3 onschuldige mensen de dupe worden van het willen vinden van een zondebok. Ook het ritueel van het ‘reinigingsgebed’ is belangrijk. Daarna kan men op een bepaalde manier weer verder met het leven. Maar ja, dan een tweede inslag. Het verhaal is nog niet ten einde, dat is duidelijk.

De ruime kant van Gods soevereiniteit

Tijdens een les over theologie in de Afrikaanse context lazen we een verhaal uit de begintijd van het zendingswerk in Soedan. Het gaat over de zoons van een Dinka-chief die christen willen worden. Ze zeggen tegen hun vader: “We willen dat ons hoofd besprenkeld wordt met het water van God”. De vader vraagt waarom ze dat willen en ze vertellen hem wat ze op school van de zendelingen over het christelijke geloof hebben geleerd. Dan zegt hun vader: “Als het zo is dat christenen naar het ‘huis van God’ gaan na hun dood en de rest naar het ‘huis van vuur’, zouden jullie blij kunnen zijn in het huis van God terwijl de rest van jullie familie in het vuur brandt?” (geciteerd in Andrew Wheeler, ‘Our African Spiritual Heritage‘).

En onze voorouders dan?
Dit bracht ons bij de vraag: wat is het lot van hen die het evangelie nooit hebben gehoord? Student Francis vertelt dat deze vraag altijd opkomt als ze evangelisatiewerk doen. Worden we in het leven na dit leven dan afgesneden van onze voorouders?, zo vraagt men. We gingen zoekend en tastend met deze vraag aan de slag en onze gids was Chris Wright met zijn boek ‘Salvation belongs to our God‘.

Alleen via Christus
Wright beschrijft twee opvattingen onder christenen. De ene visie zegt dat je alleen gered kunt worden als je weet hebt van het verzoenend sterven van Jezus. Er is één weg tot behoud: via berouw en geloof in het reddend werk van Christus. Als je die weg niet gaat, ben je verloren. De andere visie zegt óók dat alleen het kruis van Christus de basis is voor verzoening. Er is geen andere weg. Maar dat betekent niet dat de groep die gered wordt, beperkt is tot hen die het evangelie hebben gehoord en bewust hebben geloofd. Wright zegt over de tweede visie: Zij willen de mogelijkheid open laten dat God – nog steeds via het werk van Christus – enigen zal redden die zich tot God keren met een bepaalde vorm van berouw en geloof, ook al hebben ze nooit van Christus gehoord in hun aardse leven. Alleen God kan dat beoordelen. Wright kiest zelf voor deze tweede benadering en hij formuleert heel voorzichtig zijn standpunt.

Wat zegt Wright niet…
Dit is geen universalisme, dit standpunt zegt ook niet dat mensen op grond van goede wil en goede werken behouden worden en het biedt ook geen opening voor de visie dat een ieder via z’n eigen religie God wel vindt. Deze opvatting betekent ook niet dat zending en evangelisatie niet meer nodig zijn. Het is de opdracht van Christus zélf om de wereld in te gaan en getuige te zijn van Hem. Dat is onze taak en onze vreugde. Wright: Ik zeg nog een keer dat mensen alleen gered kunnen worden door Christus en dat de normale manier is dat mensen de weg naar verzoening horen via evangelisatie. Maar ik kan niet de volgende stap zetten door te zeggen dat God niemand kan of wil redden tenzij die persoon door een christen bereikt is met een heldere uitleg van het evangelie. Het lijkt mij dat die opvatting de uitwerking van Gods genade beperkt tot wat wij mensen in evangelisatie bereiken.

Gods soevereiniteit biedt ruimte
Wright spreekt in dit verband over ‘Sovereign Grace’ en ‘Let God be God’. En hier kwam voor mij (Jaap) de verrassing. In de gereformeerde traditie hebben we een ‘hoge visie’ op Gods soevereiniteit. We geloven dat God almachtig is, dat Hij het heft in handen heeft en dat Hij aan mensen geen verantwoording hoeft af te leggen. Als het gaat om de vraag hoe je tot geloof komt, dan zeggen we als gereformeerden dat God dat via zijn Geest in ons bewerkt. Het is Zijn initiatief waar wij op reageren. Dit in tegenstelling tot de (Arminiaanse) visie waarin de nadruk ligt op de menselijke beslissing om ‘Jezus aan te nemen’. Nu komt het. De term ‘Gods soevereiniteit’ heeft meestal een wat problematische klank. We denken dan aan Zondag 10, uitverkiezing en de vraag naar de menselijke verantwoordelijkheid in dit alles. Het verrassende is dat als het gaat om de breedte van Gods verzoening, een hoge visie op Gods verzoening juist ruimte geeft! Denk even aan de 2 visies die hierboven aan de orde kwamen. De eerste groep legt alle nadruk op de menselijke beslissing bij het tot geloof komen. De tweede visie is alleen mogelijk als het God is die in zijn soevereine genade mensen redt via de weg die Christus heeft geopend. En daarbij weten we dat “…Hij niet wil, dat sommigen verloren gaan, doch dat allen tot bekering komen” (2 Petrus 3:9).

Als u uitgebreider en nauwkeuriger wilt lezen wat Christ Wright zegt, klik dan hier voor de Engelstalige samenvatting van de relevante passages in het boek van Wright.

Tijdsverspilling

In juni gaf ik (Jaap) les aan een groep studenten die de deeltijdopleiding Basisschool-leerkracht doen. Ze werken al als leerkracht, maar dit is een bijscholingstraject en ze komen in de vakantie een paar weken naar onze ‘College’ voor lessen. Ik gaf het vak ‘studie- en schrijfvaardigheden’ en we hadden het op een bepaald moment over directe en indirecte communicatie. Ik vertelde hen dat ik in Ethiopië had gewerkt en dat men daar over het algemeen zeer indirect communiceert. Ik had de indruk dat dit bij hun etnische groep in Zuid-Soedan (Bari of Koekoe) anders was.

Slecht nieuws
Omdat te testen, vroeg ik: “Hoe breng je de boodschap over dat iemand is overleden? Bijvoorbeeld aan een naast familielid?”. De studenten keken me aan alsof ze de vraag niet helemaal begrepen. Ze vonden het antwoord té voor de hand liggend. Een student zei: “Nou gewoon, je gaat naar iemand toe of je belt de persoon op en je zegt ‘Je moeder is overleden’. Dat is alles”. Dat is dus echt heel direct ten opzichte van mijn eerdere ervaringen in Ethiopië. Ik vertelde hen hoe men daar in zo’n situatie zou handelen.

Heel indirect
Als een vriend van de zoon de boodschap krijgt dat zijn moeder in het dorp buiten de stad is overleden, dan gaat hij naar de vriend toe en zegt: “Ik blijf vannacht bij je slapen”. ’s Morgens wekt de vriend de zoon en zegt dan: “Je moeder is ernstig ziek, laten we naar haar toe gaan in het dorp”. De zoon heeft dan wel door dat het ernstig is, maar hoe ernstig wordt hem niet op een directe manier verteld.

Een van mijn Soedanese studenten in de klas zei na het horen van dit verhaal uit Ethiopië: “Wat een tijdsverspilling!”. En dat laat duidelijk zien dat de Bari-cultuur in Zuid-Soedan nogal direct communiceert.

Karen Blixen en de PVV

Mag ik eens een Afrikaans perspectief op de PVV geven? Nou ja, niet echt Afrikaans want hieronder volgt een citaat van Karen Blixen, de Deense auteur die vooral bekend is van het boek ‘Out of Africa’. Dat boek begint met die mooie zin: “I had a farm in Africa at the foot of the Ngong Hills…”. Nu lees ik een verhalenbundel van haar ‘Schaduwen op het gras’ uit 1962 (Ned. vertaling). Ze schrijft over de sterke band die ze had met haar bediende Farah. In dat verband zegt ze het volgende dat volgens mij erg relevant is voor Nederlandse opvattingen die stellen dat we allemaal zoveel mogelijk hetzelfde moeten zijn….

“Om een eenheid te vormen en samen te stellen, in het bijzonder een scheppende eenheid, moeten de bestanddelen noodzakelijkerwijs verschillen, ja in zekere zin moeten zij elkaars tegengestelde zijn. Twee gelijksoortige bestanddelen zullen nooit in staat zijn een geheel te vormen, of op zijn best blijft zulk een geheel onvruchtbaar. Man en vrouw worden één, een lichamelijk, een geestelijk creatieve eenheid, krachtens hun ongelijk-zijn. […] Een aantal gelijke voorwerpen vormen geen geheel; een paar sigaretten kunnen er ook drie of negen zijn. Een kwartet is een eenheid omdat het uit ongelijke instrumenten in samengesteld. Een orkest is een eenheid, en als zodanig kan het volmaakt zijn, maar twintig contrabassen die dezelfde melodie spelen vertegenwoordigen de chaos. […]
De ontmoeting die ik in Afrika beleefde met een ander ras dat wezenlijk verschilde van het mijne, werd tot een geheimzinnige uitbreiding van mijn wereld. Mijn eigen stem en lied in het leven kregen er daar een tweede stem bij, en werden voller en rijker in de samenzang” (pag. 10-11).